Dzieje terenu obejmowanego przez gminę Telatyn sięgają początków Państwa Polskiego. Wieś Telatyn leżała w obszarze Grodów Czerwieńskich. Wielokrotnie w okresie od XI do XIV w. była pod panowaniem władców ruskich i polskich. Ostatecznie w 1340 r. Kazimierz Wielki przyłącza te tereny do Polski, rozpoczynając osadnictwo ziemi chełmskiej i bełskiej. Dopiero w 1387 r. królowa Jadwiga w wyprawie na Ruś włączyła już na stałe do Polski ówczesną ziemie chełmską i bełską.
W 1388 r. Władysław Jagiełło nadał ziemię bełską księciu mazowieckiemu Ziemowitowi IV. Ziemia chełmska weszła w skład Korony. W XV i XVI wieku dokonano podziału administracyjnego, który utrzymał się do końca I Rzeczypospolitej.
Podziały administracyjne I Rzeczypospolitej uległy likwidacji po pierwszym rozbiorze Polski. Teren Gminy Telatyn początkowo znalazł się pod zaborem austriackim, a następnie rosyjskim. Później powstała gubernia lubelska podzielona na powiaty. Stan taki przetrwał do 1912 r. Z części guberni lubelskiej i siedleckiej władze carskie utworzyły nową gubernię chełmską. W 1915 r. włączono ją do generalnego gubernatorstwa kijowskiego, nie zrealizowanego przez wybuch I wojny światowej w 1914 r.
W 1919 r. utworzone zostało województwo lubelskie podzielone na powiaty i Gminy. W 1944 r. powrócono do granic województwa lubelskiego okresu międzywojennego, kiedy to większość terenów Gminy Telatyn należała do województwa lwowskiego. W 1975 r. dokonano nowego podziału administracyjnego kraju znosząc powiaty i tworząc nowe województwa podzielone na Gminy. Gmina Telatyn znalazła się w województwie zamojskim. Następny podział administracyjny kraju w 1999 r. spowodował włączenie terenu tej Gminy w obszar powiatu tomaszowskiego i województwa lubelskiego.
Gmina Telatyn to szczególne miejsce na mapie powiatu tomaszowskiego. O jej wyjątkowości świadczy nie tylko bogata historia tego regionu ale również liczne pamiątki, relikty, tablice pamiątkowe, obiekty i miejsca, które są wartymi zobaczenia atrakcjami. Zabytki te świadczą o bogatej historii gminy oraz burzliwych, często tragicznych losach jej mieszkańców. Malowniczo położona na Grzędzie Sokalskiej Gmina Telatyn, zachęca do zwiedzanie wielu miejsc upamiętniających zarówno wydarzenia jak i postacie. W historię Gminy wpisanych jest bowiem wiele zasłużonych dla Polski słynnych rodów: Woyciechowskich, Świeżawskich, Rastawieckich, czy Makomaskich. I oczywiście Fryderyk Chopin, który w 1830 roku gościł w Poturzynie u swego przyjaciela Tytusa Woyciechowskiego.
Dutrów
Miejscowość wzmiankowana już w 1411 r. w dokumentach parafii Nabróż. W miejscowości znajduje się nieczynny cmentarz niegdyś pounicki, później prawosławny z XIX wieku.
Kryszyn
W historiografii wieś notowana po raz pierwszy w 1439 roku. Miejscowość Kryszyn słynie z urokliwych zabytkowych kapliczek pochodzących z I połowy XIX wieku. W okresie międzywojennym stały tam na niewielkich wzgórzach cztery – św. Jana Nepomucena, św. Tekli, św. Antoniego i jeszcze jedna, której wezwanie nie zostało zapamiętane. Do naszych czasów przetrwały tylko dwie: drewniana św. Jana oraz neogotycka murowana, św. Antoniego. Uroczyste poświecenie odnowionych kapliczek odbyło się we wrześniu 2005r.
Łachowce
Wieś notowana już w roku 1406 . W drugiej połowie XIX wieku włości dworskie były w posiadaniu dr Feliksa Głogowskiego lekarza i społecznika, współtwórcy Lubelskiego Towarzystwa Lekarskiego. Wieś Łachowce została ciężko doświadczona okrucieństwami II wojny światowej. Życie straciło 53 mieszkańców wsi zamordowanych przez ukraińskich nacjonalistów. Większość z nich spoczywa w zbiorowej mogile usytuowanej w centrum miejscowości. W publikacjach dotyczących historii gminy można przeczytać, że 5 kwietnia 1944 roku Ukraińcy zamordowali dwie mieszkanki wioski, łączniczki Armii Krajowej, a kolejnych mordów dokonali 9 kwietnia i 18 maja. Wydarzenia te upamiętnia Pomnik poświęcony bestialsko zamordowanym przez ukraińskie bandy spod znaku OUN – UPA w latach 1944- 45, znajdujący się nieopodal świetlicy wiejskiej. W miejscowości Łachowce odnaleźć możemy również nieczynny już cmentarz prawosławny z XIX wieku.
Łykoszyn
Po raz pierwszy wieś notowana 1447 roku. Z miejscowością Łykoszyn związane są dzieje rodu Świeżawskich, po których pozostała książka pt. ,,Spis sekretów kulinarnych Stefana Świeżawskiego”. Autor książki Stefan Świeżawski rodem z Gołębia był bratem stryjecznym Stanisława Świeżawskiego – właściciela Łykoszyna posła na sejm RP oraz sekretarza kancelarii cywilnej Prezydenta RP Ignacego Mościckiego. Obecnie w Łykoszynie odnaleźć możemy Park dworski o charakterze karajobrazowym, założony w drugiej połowie XVIII wieku. Obecna powierzchnia parku ponad 10 ha. Istniejący drzewostan, który mimo destrukcyjnego upływu czasu i zniszczeń spowodowanych klęskami żywiołowymi ma nadal wysokie walory krajobrazowe. Obiekt jest własnością Gminy Telatyn. W miejscowości znajduje się również obecnie nieczynny cmentarz prawosławny. Na uwagę zasługuje śródpolna mogiła plut. Stefana Zyskowskiego żołnierza poległego w wojnie obronnej 1939 r. Mogiła usytuowana na prywatnym polu otoczona jest opieką okolicznych mieszkańców oraz Szkoły Podstawowej w Telatynie.
Nowosiółki
Istnienie wsi odnotowano po raz pierwszy w dokumentach własnościowych z XV wieku. W Nowosiółkach warto odwiedzić Kościół parafialny pw. Przemienienia Pańskiego. To dawna cerkiew greckokatolicka (pierwsza była pw. Wniebowzięcia NMP), o której informacje można odnaleźć w dokumentach z 1732r. Kolejna cerkiew przypuszczalnie została wzniesiona w latach: 1744 – 75, najprawdopodobniej z fundacji Ludwiki Trębińskicj, podsędkowej lubelskiej. Obecny kościół wzniesiony został około 1800r. i gruntownie wyremontowany w latach 1860 – 64, kosztem Edwarda Rastawieckiego – mecenata i kolekcjonera dzieł sztuki, badacza – leksykografa polskiej kultury artystycznej. Po roku 1870 kościół został zamieniony na prawosławną cerkiew a w 1919 r. po raz kolejny przejęty przez Kościół katolicki (wtedy prawdopodobnie zmieniono wezwanie kościoła na obecne). Jest to świątynia klasycystyczna, orientowana, murowana z cegły, otynkowana. Dwudzielna: nawa prostokątna, czteroprzęsłowa, prezbiterium węższe, jednoprzęsłowe, zamknięte półkoliście, przy nim po bokach dwie czworoboczne zakrystie. Pod prezbiterium znajduje się krypta z grobami rodziny Rastawieckich. Wewnątrz ściany, nawy rozczłonkowane pilastrami przyściennymi z jońskimi pilastrami, między nimi półkoliście zamknięte wnęki, w których odcinkowo zamknięte okna. Tęcza o łuku półkolistym. Chór muzyczny wsparty na trzech półkolistych arkadach filarowych z jońskimi pilastrami i belkowaniem klasycystycznym; ponad arkadami klasycystyczna dekoracja stiukowa (m.in. gałązki i wieńce laurowe ze wstęgami). Posadzka z płyt marmurowych białych i czarnych. W ołtarzu głównym obraz Chrystusa na krzyżu z w. XVIII, odnowiony 1952 przez Mariana Strońskiego z Przemyśla oraz obrazy Przemienienia Pańskiego i Wniebowzięcia NMP.
Obok Kościoła znajduje się dzwonnica i parkan pochodzące z 1800 roku. Dzwonnica murowana, ośmioboczna, zewnętrzne narożniki ujęte w przełamujące się pilastry. W czterech ścianach umiejscowione wysokie i wąskie okna zamknięte łukiem. W dzwonnicy znajdują się dwa dzwony – jeden z początku XIX w., przeniesiony z cerkwi greckokatolickiej z Wierzbiąrza koło Sokala i drugi z 1971 roku, odlany przez przemyską firmę Felczyńskich.
Parkan, która otaczał dawny przycerkiewny cmentarz pochodzi z XVIII w. W oryginale znajdowały się w nim owalne przezrocza ( świetliki) z trzech stron, z czasem zostały zamurowane a obecnie przywrócone zostały jedynie od strony wschodniej. Od frontu parkan stanowi wysoki mur, który został podzielony z zewnątrz pilastrami i wnękami arkadowymi z bramą wejściową. Nieopodal znajduje się również cmentarz przykościelny z drzewostanem z XIX w. i cmentarz parafialny. Ponadto jest tam również nieczynny cmentarz wcześniej unicki później prawosławny.
Będąc w Nowosiółkach warto odwiedzić również skansen, który został założony przez pana Daniela Pawłowskiego i otwarty 1 czerwca 2018 roku jako regionalne centrum etnograficzne. Zgromadzone zbiory pochodzą od okolicznych darczyńców i pasjonatów historii regionu Grzędy Sokalskiej. Skansen prezentuje kulturową różnorodność regionu miejscowości Nowosiółki. Znajdują się tam przedmioty związane z dawnym życiem wsi, dworów, ale też utrwalające wiedzę na temat zwyczajów, obrzędów, tradycji i codziennej pracy ludzi minionej epoki. W skansenie istnieje także, dział wojskowy z kolekcją mundurów, rogatywek, łusek po pociskach, skrzyń po amunicji. Najobszerniejszą kolekcję stanowią czarno-białe zdjęcia obiektów historycznych oraz mieszkańców Nowosiółek.
Posadów
Najstarsze wzmianki o miejscowości pochodzą z roku 1403. Z dziejami Posadowa nieodłącznie związana jest historia wczesnośredniowiecznego Grodziska pierścieniowatego pochodzącego najprawdopodobniej z XII – XIII w., będącego jednym z punktów osadnictwa z terenu Lubelszczyzny. To właśnie wtedy, już w XII w. istniał tu obronny gród z podwójnym wałem ziemnym i dwie bramy. Grodzisko powstało prawdopodobnie na zrębach wcześniejszej osady należącej do Grodów Czerwieńskich Gród przetrwał do XV w. a pozostałość jego obwałowań zachowały się do dzisiaj. Grodzisko leży około 1 km. od Posadowa. Obecnie, ma dobrze zachowane podwójne wały, których wysokość siega pięć metrów ziemne i ślady po dwu bramach, w centrum znajduje się kolisty majdan. Pomiędzy w wałami jest fosa o szer. 8 metrów. Jest to jedna z najlepiej zachowanych budowli tego typu. W sąsiednim lesie znajdują się według ludowych podań kurhany kryjące mogiły wczesnośredniowiecznych rycerzy, ale prawdopodobnie ich historia jest znacznie starsza, sięgająca początków ery nowożytnej. Legendy i przesłania ludowe podają, że przed wojną dawniej na wałach ukazywał się diabeł. Istnieje też legenda, że dawniej, kiedy nocami wypasano na grodzisku konie to spod ziemi słychać było bicie dzwonów. Jest to miejsce szczególne i wyjątkowe, warte obejrzenia. Rosną tam rośliny endemiczne: Żmijowiec czerwony oraz Wężymord stepowy. Teren, na którym rosną te niezwykle rzadkie rośliny został objęty programem „Natura 2000”
Nieopodal, w posadowskim lesie, przy drodze łączącej wsie Steniatyn i Rokitno znajduje się zbiorowa Mogiła ku czci żołnierzy Armii Krajowej i Batalionów Chłopskich poległych w walkach pod Posadowem, Rzeczycą i Żulicami. Jest ona wyrazem pamięci o polskich partyzantach poległych podczas walk jakie miały miejsce w dniach 5-9 kwietnia 1944 r. oraz podczas określanej jako największej stoczonej bitwy z oddziałami UPA na Zamojszczyźnie, która miała miejsce 2 czerwca 1944 roku. W walkach poległo ponad 70 polskich żołnierzy a około 100 zostało rannych. Pomnik tworzą dwie tablice. Pozioma, została odsłonięta w 1969 roku, a dzięki staraniom miejscowych kombatantów pod koniec lat 80-tych postawiono przy niej duży metalowy krzyż. Pionowa tablica przymocowana do pomnika została odsłonięta w 1994 oku. Pomnik umiejscowiony jest na wzniesieniu do którego prowadzą betonowe schody. Dookoła mogiły znajduje się ogrodzenie w formie betonowych słupów, połączonych ze sobą łańcuchem.
Bedąc w Posadowie warto zobaczyć również pochodzący najprawdopodobniej XIX w. (źródła podają ok.1824-26r.) budynek dawnej unickiej cerkwi fundacji Horochów, a następnie szkoły, dziś znów kościoła – kaplicy pw. Matki Bożej Królowej Polski, resztki ogrodzenia cmentarza przycerkiewnego w postaci obelisków flankujących bramę na dawny cmentarz przycerkiewny od strony dworu.
W Posadowie zachował się również cmentarz prawosławny.
Poturzyn
Najstarsze notowania historyczne wymieniają Poturzyn już w roku 1422. W położonym w zachodniej części Grzędy Sokalskiej Poturzynie znajdujemy ślady i pamiątki po wielkich artystach i ludziach, którzy właśnie tu przebywali. Niewątpliwie wspomnieć należy Fryderyka Chopina, który był bliskim przyjacielem jednego z późniejszych właścicieli Poturzyna Tytusa Woyciechowskiego – wspaniałego gospodarza, który przyczynił się do rozkwitu rolnictwa i był właścicielem pierwszej na Lubelszczyźnie cukrowni. Z czasów, kiedy w Poturzynie przebywał Chopin, pozostało niewiele: dwór spłonął w latach 40. XX w. a park z czasem uległ dewastacji. Przetrwały jedynie pozostałości zabudowań gospodarczych i cukrowni (resztki fundamentów kominów cukrowni).
O pobycie Fryderyka Chopina w 1830r. u swojego przyjaciela Tytusa Wojciechowskiego w Poturzynie przypomina pomnik przedstawiający stylizowaną wierzbę płaczącą, znajdujący się przy Szkole Podstawowej, autorstwa pana Jana Bolesława Bulewicza z Zamościa – rzeźbiarza i konserwatora, zasłużonego działacza kultury. Inskrypcja na pomniku ,,Pamięci Fryderyka Chopina, który w Poturzynie gościł u przyjaciela Tytusa Woyciechowskiego w 1830 r., tutejsze pieśni ludu uwożąc w sercu, gdy niebawem opuszczał kraj na zawsze”, jej autorem jest Jerzy Waldorff – polski pisarz, publicysta, krytyk muzyczny i działacz społeczny.
Będąc w Poturzynie warto zwrócić również uwagę na kamienne rzeźby wykonane przez Konstantego Hegla, znanego warszawskiego XIX artysty, autora m.in. pomnika Syrenki na Starym Mieście i dekoracji rzeźbiarskiej Teatru Wielkiego w Warszawie. Jego dzieło to wykonana z piaskowca rzeźba, która przedstawia naturalnej wielkości postać Matki Bożej Niepokalanego Poczęcia. Figura smukła, lekka, ubrana w szaty nie związane z ciałem, spływające fałdami w dół stóp. Dłonie Matki Bożej skrzyżowane na piersiach, prawa noga lekko wysunięta depcze głowę węża. Poświęcona pamięci tragicznie zmarłej córki Tytusa Wojciechowskiego – Marii, obecnie u zbiegu dróg do Witkowa i Tyszowiec. W czasie I wojny światowej, utworzono wokół tej figury cmentarz wojskowy dla żołnierzy austriackich, poległych w walkach 1914 roku.
Kolejna rzeźba Hegla pochodząca z XIX w. przedstawiająca statyczną postać Chrystusa naturalnej wielkości, dojrzałej twarzy, z uniesioną do błogosławieństwa ręką i wysuniętą nogą znajduje się na cmentarzu prawosławnym.
Podróżując po Poturzynie warto zobaczyć również austro – węgierski cmentarz wojenny z I wojny światowej, położonym na skrzyżowaniu dróg do Witkowa, Poturzyna i Radostowa. Jest to niewielki cmentarz założony na kształcie koła, o przybliżonej powierzchni 8 arów, z obecnie już zatartymi śladami mogił. Na cmentarzu znajdują się mogiły indywidualne. Prawdopodobnie w jednej z nich spoczywa austriacki piłkarz, olimpijczyk Robert Merz z kadry narodowej Austrii poległy w 1914 roku pod Poturzynem. Mogiły są zlokalizowane wokół figury Najświętszej Marii Panny Niepokalanie Poczętej. Teren cmentarza jest ogrodzony betonowym płotem z ceglanymi filarami i niskimi betonowymi przęsłami.
O martyrologii mieszkańców Poturzyna i okolicznych miejscowości świadczy usytuowany w centrum miejscowości Pomnik, który przypomina o straszliwej zbrodni jakiej dokonali Ukraińscy nacjonaliści z pod znaku OUN – UPA w kwietniu 1944 roku. W okresie od marca do czerwca 1944 roku w sposób niewiarygodnie bezwzględny i wręcz uwłaczający godności człowieka, dokonali oni bestialskich mordów na mieszkańcach polskich wsi z powiatu tomaszowskiego. Zbrodnia w Poturzynie była jedną z najokrutniejszych. W przeciągu bowiem kilku dni na wieś Poturzyn dokonano dwukrotnej napaści – pierwszy raz 23 marca 1944 roku, gdzie zginęło podobno od 35 – 50 osób i 1 kwietnia 1944 roku, gdzie zamordowano 162 osoby.
Z Poturzynem wiążą się nie tylko liczne wspomnienia, burzliwa historia ale również ciekawostki – ,,Na granicy gminy Telatyn nieopodal Poturzyna jest niewielki las zwany Monastyrem. Wedle legendy dawno temu stała tam cerkiew. W Poturzynie mieszkała bardzo bogata rodzina, która pragnęła wydać jedynaczkę za zamożnego kawalera. Dziewczyna pokochała jednak ubogiego chłopca. Młodzi postanowili wziąć ślub mimo sprzeciwu jej rodziców. Stanęli przed ołtarzem w cerkwi. W chwili gdy dziewczyna powiedziała „Tak” do świątyni wtargnęła jej matka. „Obyście zapadli się pod zimię!” – krzyknęła. Cerkiew zatrzęsła się w posadach i zaczęła zapadać zgodnie z życzeniem matki. Ziemia pochłonęła cerkiew razem z małżonkami, popem, gośćmi i złowieszczą matką. Po latach wytrysnęło tam źródło. Ludzie powiadają, że w każdą rocznicę ślubu w lesie można usłyszeć bijące dzwony i jęki przerażonych ludzi. Miejsce to zwane jest Bezodnia”.
W Monastyrze, na pograniczu gmin Telatyn i Mircze znajduje się gniazdo orlika krzykliwego. Ciekawostką jest, że w całej gminie Telatyn znajduje się aż 16 takich gniazd, również w posadowskim lesie. Liczba ta jest porównywalna do Magurskiego Parku Narodowego.
Radków
Jedna z najstarszych miejscowości gminy jej pisane początki sięgają roku 1403. W miejscowości znajduje się cmentarz prawosławny, dawniej greckokatolicki, obecnie nieczynny.
Suszów
Początki trwania miejscowości sięgają połowy XV wieku wzmiankowano o niej w ziemskich dokumentach własnościowych z 1492 roku. W miejscowości znajduje się nieczynny cmentarz prawosławny.
Telatyn
Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z roku 1439 .W centrum miejscowości znajduje się Pomnik ku czci poległych mieszkańców Gminy Telatyn podczas II wojny światowej,. Jego historia sięga czasów zaborów. W lutym 1925 r. Rada Gminy Telatyn postanowiła, ażeby w miejsce zburzonego przez działania wojenne byłego pomnika rosyjskiego wybudować na ocalałym fundamencie nowy pomnik na pamiątkę odrodzenia polskiej państwowości. 2 października 1932 r. odbyła się uroczystość odsłonięcia pomnika poświęconego Marszałkowi Józefowi Piłsudskiemu w dziesiątą rocznicę zwycięstwa Polski w wojnie polsko-bolszewickiej. Odsłonięcia dokonał gen. Władysław Bortnowski- dowódca 3 Dywizji Piechoty Legionów w Zamościu, a poświęcił Marian Leon Fulman biskup lubelski. Honorowym uczestnikiem uroczystości był Stanisław Świeżawski – Poseł na Sejm III kadencji”. Ponownie pomnik został odbudowany i odsłonięty w II połowie lat 80-tych. Na pomniku znajduje się również tablica z nieistniejącego już pomnika ku czci Józefa Piłsudskiego, odsłoniętego w w okresie międzywojennym oraz inskrypcja odsłonięta w 2018 roku w 100-lecie Odzyskania przez Polskę Niepodległości. W 2020 roku pomnik został odrestaurowany .
W Telatynie warto zobaczyć również budynek szkoły, którego historia jest bardzo burzliwa i sięga najprawdopodobniej 1925 roku. Na początku na parterze mieściły się tam cztery sale lekcyjne, korytarz i pokój nauczycielski a na poddaszu mieszkanie dla nauczyciela. W 1939 roku budynek szkoły zajęli żołnierze niemieccy, potem uczyły się w niej ukraińskie dzieci a następnie od 1942 roku pełnił rolę posterunku policji ukraińskiej. W 1944 roku został on umocniony – obmurowany i okratowany. Budynek szkoły (dach i niemal całe wnętrze) został zniszczony w 1944 roku przez Ukraińców, ktorzy zdetonowali tam materiał wybuchowy. Odbudowany w 1951 roku. Obecnie mieści sie w nim Oddział Przedszkolny i Biblioteka Publiczna.
W Telatynie, przy ul. Św. Anny możemy zobaczyć również figurę św. Anny Samotrzeć, która pochodzi najprawdopodobniej z okresu międzywojennego. W miejscowości znajduje się również obecnie nieczynny cmentarz prawosławny.
Wasylów
Pierwsza informacja źródłowa o miejscowości pochodzi z 1401 r. i dotyczy nadania Stefanowi ze Skał Wasylowa i pobliskiego Radostowa przez księcia bełskiego, Ziemowita IV1 . W następnych latach w wyniku sprzedaży, darowizn i zamian wieś przechodziła w ręce kolejnych właścicieli: Łaszczów, Komorowskich, Gozdzkich, Tarłów, Trembińskich, Rastawieckich, Epsteinów i Swieżawskich, którzy byli jej ostatnimi dysponentami.
W miejscowości znajdują się dwa cmentarze prawosławne ,,stary“ i ,,nowy“
pochodzące z XIX wieku. Obecnie oba są nieczynne.
Żulice
Najstarsze wzmianki wymieniają miejscowość w 1462 kiedy to wieś została nadana Dobiesławowi Byszowskiemu, ówczesnemu staroście bełskiemu.
W Żulicach na uwagę zasługuje późnoklasyczny dwór otoczony parkiem, pochodzący z II połowy XVIIIw. Są to pozostałości zespołu dworskiego do czasów współczesnych dotrwały zabudowania dworu i spichlerza. Spichlerz jest murowany, dwupiętrowy na rzucie prostokąta, właściciel – Antoni Makomaski specjalizował się w hodowli koni. Po jego śmierci majątek odziedziczył syn Władysław, a potem Edmund i Maria Makomascy. W czasie I śwojny wiatowej odnowione budynki – dwór i zabudowania zostały zniszczone. Dwór spłonął. Zrujnowany przez wojnę majątek od Makomaskich kupił Wacław Halik, po nim odziedziczyły go jego dzieci: Bolesław i Wanda. Po II wojnie światowej majątek przejął PGR, a od 1959 – Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna. W 1964 roku dwór wyremontowano i przeznaczono na Szkołę Podstawową. Obecnie właścicielem Dworu jest Gmina Telatyn. Obok dworu, na terenie osiedla mieszkaniowego w Żulicach, terenie po dawnej Spółdzielni Produkcyjnej znajduje się stary kamienny Krzyż. Dawniej wznosiła się tam cerkiew otoczona cmentarzem.
Nieopodal dworu znajduje się Kościół Parafialny pw. Podwyższenia Krzyża św. wzniesiony w latach 1827-8 jako kaplica grobowa rodziny Makomaskich. Po Powstaniu Styczniowym przejęty przez Cerkiew prawosławną, rekonsekrowany w 1919 roku, powrócił na łono Kościoła rzymskokatolickiego. Częściowo został zniszczony w 1944r. przez UPA, odnowiony w 1947r. Jako samodzielna świątynia parafialna kościół zaczął funkcjonować w 1972 roku, kiedy to bp Piotr Kałwa erygował parafię żulicką. Budowla klasycystyczna, orientowana. Murowana z cegły, otynkowana. Nawa prostokątna, prezbiterium węższe, czworoboczne, z dwiema zakrystiami (późniejszymi) po bokach. Pod nawą krypta. Wewnątrz ściany nawy rozczłonkowane pilastrami, pomiędzy którymi we wnękach okna zamknięte łukiem półkolistym. W nawie i prezbiterium sufit na jednym poziomie. Chór muzyczny murowany, o prostym parapecie, wsparty na czterech kolumnach. Fasadę tworzy portyk, którego cztery kolumny toskańskie podtrzymują trójkątny ogzymsowany przyczółek; w głębi ściana zachodnia boniowana, z wejściem zamkniętym półkoliście i ujętym uszatą profilowaną opaską; po bokach wejścia dwie nisze na posągi ujęte opaskami z kluczami, powyżej trzy kwadratowe otwory okienne w profilowanych obramieniach. Boczne ściany nawy dzielone pilastrami, pomiędzy nimi okna w opaskach i poniżej ramowe płyciny: narożniki nawy i prezbiterium boniowane, wokół kościoła wydatny okap. We wschodniej ścianie prezbiterium okulus. W ołtarzu głównym znajduje się XIX – wieczny obraz przedstawiający scenę Ukrzyżowania z Matką Boską Bolesną, św. Janem Ewangelistą i Marią Magdaleną. Od strony wschodniej kościoła znajdują się trzy pomniki: Ks. Kard. Stefana Wyszyńskiego, Dominikanina o. Jacka Misiuty pochodzącego z Dutrowa, który został zamordowany przez NKWD w Czortkowie w 1941r. oraz św. Jana Pawła II.
W Żulicach znajdują się również dwie figury – Figura kamienna św. Jana Nepomucena na klasycystycznej kolumnie, pochodząca z z I połowy XIX wieku, znajdująca się przy wjeździe do miejscowości od strony Łaszczowa. Druga, również kamienna NMP Niepokalanej pochodząca z I połowy XIX w., na klasycystycznej kolumnie, stoi w środku miejscowości. Głowa figury została odtrącona w 1944 r. przez UPA, odtworzona w 1972 r.
Warto wspomnieć również o Tablicy pamiątkowej w Żulicach upamiętniającej istnienie obozu przejściowego dla jeńców sowieckich od czerwca do jesieni 1941 roku. Obóz znajdował się kilkumorgowym polu w Żulicach, które otoczono drutami. Na rogach stały wieżyczki wartownicze. Wykopano kilka rowów na latryny, a pole obsiano koniczyną i marchwią. Około 50% pojmanych stanowiła ludność cywilna. Jeńcy przetrzymywani byli w ciężkich warunkach. Głodowali i marzli, umierali z wycieńczenia.